RKD STUDIES

Reindert Draak 1838-1840
Reindert Willebrordus Draak (1786-1866) [1] was voormalig suppoost op het Burgerweeshuis en preparateur van dieren. Hij had een grote collectie opgezette dieren en dieren op sterk water die hij na plaatsgebrek in het Burgerweeshuis, op voorstel van G.F. Westerman, tentoon kon stellen in het pas opgerichte Genootschap. Als tegenprestatie voor het schenken van zijn collectie werd Draak in 1838 benoemd tot directeur voor het leven. Na problemen tussen Draak en het bestuur van Natura Artis Magistra werd deze verbintenis echter na enkele jaren, in 1840 verbroken. Volgens de overlevering had hij een ernstig drankprobleem en gebruikte hij de alcohol ter conservering van gestorven dieren voor eigen gebruik. ¹

1
Anoniem
Portret van Rijndert Draak (1786-1866)
Whereabouts unknown

G.F. Westerman 1849-1890
Gerardus Frederik Westerman (1807-1890) [2] was een van de oprichters van Natura Artis Magistra, letterlijk 'de natuur is de leermeesteres van de kunsten' en tevens directeur van 1849 tot 1890. Nadat Reindert Draak in 1840 was ontslagen nam Westerman de dagelijkse leiding onbezoldigd waar. In 1849 werd hij officieel tot directeur benoemd. Westerman was van mening dat de dierentuin een inspiratiebron voor kunstenaars moest zijn en zorgde er in 1839 voor dat leden van de kunstenaarsvereniging Arti et Amicitae toegang kregen tot de dierentuin om daar te werken.

De dierentuin bezit veel kunstwerken waarop Westerman is afgebeeld of werken die aan hem zijn opgedragen. Zo bezit Artis enkele werken die ter ere van jubilea zijn gemaakt zoals de Westermanbokaal ter ere van het 25-jarig bestaan van Artis [5], een penning met de beeltenis van Westerman ontworpen door Jacob Samuel Cohen Elion ter ere van het 40-jarig bestaan van de dierentuinen [3] en een litho gemaakt ter ere van het 50-jarig bestaan van Artis in 1888, met de portretten van de drie oprichters G.F. Westerman, Johannes Jacobus Wijsmuller (1806-1882) en Johann Heinich Wilhelm Werlemann (1807-1877) staan afgebeeld [4].

In 1865 werd Westerman vereeuwigd door de Duitse kunstenaar Heinrich Leutemann. Leutemann werd door de Artis directeur speciaal naar Amsterdam gehaald om het nijlpaardje Herman jr., de allereerste geboorte van een nijlpaard in een Europese dierentuin, te vereeuwigen [6]. Artis bezit een portret van Westerman met op de achtergrond het interieur van de bibliotheek van Barend Wijnveld [2], een bijna identiek schilderij met op de achtergrond een doorkijk naar de Artis bibliotheek gemaakt door Thérèse Schwartze bevindt zich in een particuliere collectie [7].Niet in het bezit van de dierentuin maar bij de erven van de heer Westerman bevindt zich een Album, dat in 1863 door Willem Hekking werd aangeboden aan directeur G.F. Westerman, ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de dierentuin [8]. In dit album zijn 13 aquarellen gebundeld die een mooi beeld geven van de vroege gebouwen, dierenverblijven en gezichten in Artis.
Artis heeft tevens het Westerman-monument van de beeldhouwer Bart ten Hove in de Hollandse tuin staan. Het werd in 1891 onthuld ter nagedachtenis van de eerste directeur van Artis en onlangs in oude luister hersteld na een grondige restauratie.

2
Thérèse Schwartze
Portret van Gerardus Fredericus Westerman (1807-1890) met op de achtergrond de Artis bibliotheek, 1878 gedateerd
Nederland, particuliere collectie nazaten Gerardus Frederik Westerman

3
Jacob Samuel Cohen Elion (1840-1893)
Portret dr. G.F. Westerman, 1878
Amsterdam, Natura Artis Magistra

4
E.A. Tilly
De drie oprichters van Artis, J.J. Wijsmuller, G.F. Westerman en J.W.H. Werlemann, 1888
Amsterdam, Stadsarchief Amsterdam

C. Kerbert 1890-1927
Dr. Coenraad Kerbert (1849-1927) [9] was directeur van het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra van 1890 tot 1927. In 1915 werd hem door het personeel van de dierentuin bij zijn 25-jarig jubileum een album Amicorum aangeboden [10]. In deze map bevonden zich 56 tekeningen, 8 prenten, 8 foto's van beeldhouwwerken en een schilderij in olieverf op papier. Het merendeel van de tekeningen waren speciaal voor de gelegenheid gemaakt door kunstenaars die vaak nauw verbonden waren met Artis. Velen hadden als leerling van de Rijksakademie onder leiding van professor August Allebé in de dierentuin getekend of kwamen vaak naar Artis om 'naar het leven' te werken.De portefeuille van C. Kerbert bevindt zich tegenwoordig in het Stadsarchief van de Gemeente Amsterdam (arch.nr.10131). Bij dit jubileum werd hem ook een aquarel van Benjamin Prins aangeboden [11], Dr. Kerbert is afgebeeld met bloemen en krans, te midden van allerlei dieren.

In 1919 schilderde Isaac Israels een portret van Coenraad Kerbert [9]. Dit schilderij werd aan hem geschonken ter gelegenheid van zijn 70ste verjaardag door het bestuur van N.A.M.

Na het overlijden van C. Kerbert werd het nieuwe leeuwenverblijf, ontworpen door Architect B.J. Ouëndag in 1928, naar hem vernoemd [12]. Het grafmonument van Coenraad Kerbert werd ontworpen door Bernard Wierink en Samuel Klinkenberg boetseerde de panter [13]. Deze twee kunstenaars werkten veel in de dierentuin. Het grafmonument stond oorspronkelijk op de Nieuwe Oosterbegraafplaats. Het monument werd echter door de nazaten in 1990 aan Artis geschonken op voorspraak van directeur M. Frankenhuis. Het werd februari 1991 geplaatst op de hoek van het Minangkabause Huis, een sfeervol antilopenverblijf uit 1916 en het spiesbokkenperk.

9
Isaac Israels
Portret van Dr. Coenraad Kerbert (1849-1927), direkteur van dierentuin Artis, 1919 gedateerd
Amsterdam, Natura Artis Magistra

10
Bernard Willem Wierink
Titelpagina Kerbert Album, 1915
Amsterdam, particuliere collectie familie van C. Kerbert

11
Benjamin Prins
Feestrede
Amsterdam, particuliere collectie familie van C. Kerbert

12
Anoniem Netherlands na 1928
Vier leeuwen op het Kerbert-terras, na 1928
Whereabouts unknown

A.L.J. Sunier 1927-1953
Dr. Armand Louis Jean Sunier (1886-1974) [14] was de derde directeur van Artis van 1927-1953 en 'redder' van de wisent. Eeuwenlang was de wisent in Europa het grootste levende dier dat in het wild leeft. Ontbossing en jacht maakten daar echter een einde aan. In 1921 werd de laatste wilde wisent in Polen neergelegd. Mede dankzij de toenmalige Artis directeur Sunier is in 1920 een internationaal fokprogramma gestart in dierentuinen en wildparken om de wisent van de ondergang te redden. In 1952 werd de eerste in dierentuinen gekweekte wisent losgelaten in Bialowieza, het Poolse oerbos, gevolgd door vele anderen. Nu leven er weer ruim 1000 dieren. Van Armand Louis Jean Sunier zijn enkele portretten in het bezit van de dierentuin, namelijk een geschilderd portret van Sierk Schröder uit 1953, een litho uit 1965 van Riek Wesseling en een beeldhouwwerk uit 1987 van Arie Teeuwisse. Hij maakte een portret van Dr. A.L.J. Sunier (1987) met een Wisent aan zijn zijde [15-16]. Arie Teeuwisse kende deze directeur persoonlijk. Tijdens diens directeursschap in de oorlog was Teeuwisse ondergedoken in het Berenverblijf in Artis.

14
Sierk Schröder
Portret van dr. A.L.J. Sunier, 1953
Amsterdam, Natura Artis Magistra

E.F. Jacobi 1953-1973
Dr. Ernst Frederik Jacobi (1908-1994) [17], was de vierde directeur van Artis van 1953-1973. Jacobi studeerde plant- en dierkunde in Leiden en was van 1939 tot 1953 directeur van de Rijkstuinbouwschool in Boskoop. In 1973 portretteerde Willem Gerard Hofker dr. Ernst Frederik Jacobi.

17
Willem Gerard Hofker
Portret van dr. Ernst Frederik Jacobi (1908-1994), 1973 gedateerd
Amsterdam, Natura Artis Magistra

B. Lensink 1973-1990
Bart M. Lensink (1925) [18] was tussen 1973 en 1990 directeur van Artis. In de jaren dat hij directeur was is de dierentuin de dieren anders gaan benaderen, de dieren werden in hun waarde gelaten. Voor zijn directeurschap kon het gebeuren dat verzorgers met apen gingen wandelen en kunstjes met ze deden, vooral omdat het publiek dat zo leuk vond. In 1990 portretteerde Marte Röling Lensink.

18
Marte Röling
Portret B.M. Lensink, 1990
Amsterdam, Natura Artis Magistra

M. Frankenhuis 1990-2003
Maarten Frankenhuis (1942) [19] was van 1990 tot 2003 directeur van Artis, van 1996 tot 2001 samen met Rob van de Pol. Frankenhuis studeerde diergeneeskunde en was van 1978 tot 1984 als dierenarts-onderzoeker verbonden aan Diergaarde Blijdorp te Rotterdam. Hij werd in 1984 benoemd tot hoogleraar bedrijfs-pluimveegeneeskunde aan de Faculteit Diergeneeskunde te Utrecht. Frankenhuis werd in 2003 geportretteerd door Norbert Olthuis.

19
Norbert Olthuis
Portret Maarten Frankenhuis, 2003
Amsterdam, Natura Artis Magistra

H. Balian 2003-2017
Haig Balian (1954) was van 2003 tot 2017 directeur van Artis. Voordat Balian directeur van Artis werd in 2003 was hij nationaal en internationaal succesvol als filmproducent, filmdistributeur en bioscoopexploitant. Na zijn afgebroken studie Zoölogie begon hij in 1975 als ondernemer in de filmindustrie tot hij en zijn partner hun filmonderneming Movies Film Productions in 1993 verkochten aan PolyGram. Haig Balian produceerde samen met Chris Brouwer veel succesvolle films, zoals Het Meisje met het Rode Haar en Schatjes.